ઓપરેશન બ્લુ સ્ટારની વાર્તા (Story of Operation Blue Star): 1977ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં હાર સાથે ઈન્દિરા ગાંધીને પંજાબ પ્રાંતમાં પણ જબરદસ્ત હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. પંજાબમાં પ્રકાશ સિંહ બાદલની આગેવાની હેઠળની અકાલી દળની સરકાર આવી, આ હારમાંથી મુક્તિ મેળવવા કોંગ્રેસે એક એવા માણસનો આશરો લીધો જેણે સાત વર્ષમાં પંજાબ સિવાય સમગ્ર દેશમાં ઉથલપાથલ મચાવી દીધી. આ ઉથલપાથલનું પરિણામ ઓપરેશન બ્લુ સ્ટાર હતું, જેણે ભારતીય રાજકારણનો માર્ગ બદલી નાખ્યો. ‘ઓપરેશન બ્લુ સ્ટાર’ ભારતના ઈતિહાસની એક ઘટના જેને ઈન્દિરા ગાંધીના મૃત્યુની સ્ક્રિપ્ટ કહેવામાં આવે છે, જે ઈન્દિરા ગાંધીએ પોતે ક્યાંક લખી હતી. આજે આ ઘટનાને 33 વર્ષ પૂર્ણ થયા છે. આજે ઓપરેશન બ્લુ સ્ટારની વર્ષગાંઠ છે. આ દિવસે જ જરનૈલ સિંહ ભિંડરાનવાલેના મૃત્યુ સાથે ઓપરેશન બ્લુ સ્ટારનો અંત આવ્યો હતો. ચાલો જાણીએ કોણ છે ભિંડરાનવાલે અને કેવી રીતે ઓપરેશન બ્લુ સ્ટારે દેશની રાજનીતિનો માર્ગ બદલી નાખ્યો.
ભિંડરાનવાલે આતંકવાદનો માર્ગ પસંદ કરશે એવી અપેક્ષા નહોતી.
જરનૈલ સિંહ ભિંડરાનવાલેને વર્ષ 1977માં શીખોના ધાર્મિક પ્રચારની મુખ્ય શાખા ‘દમદમી ટકસાલ’ના જથેદાર બનાવવામાં આવ્યા હતા. તે દરમિયાન ભિંડરાવાલે પંજાબની રાજનીતિમાં એક મોટો ચહેરો બની ગયો હતો. હવે તેમને અકાલીઓને હરાવવા માટે પંબજની રાજનીતિમાં પ્યાદુ બનાવવામાં આવ્યા હતા અને આ કામ ગિયાની ઝૈલ સિંહ અને સંજય ગાંધીએ સારી રીતે કર્યું હતું. પરંતુ ભિંડરાનવાલે મુશ્કેલી બની ગયો. વરિષ્ઠ પત્રકાર કુલદિપ નાયરે પોતાના પુસ્તક ‘બિયોન્ડ ધ લાઈન એન ઓટોબાયોગ્રાફી’માં લખ્યું છે કે સંજય ગાંધી ભિંડરાનવાલેને પૈસા આપવા માટે રાજી થઈ ગયા છે. જો કે, તેમને ખ્યાલ નહોતો કે ભિંડરાવાલે આતંકવાદનો માર્ગ પસંદ કરશે.
1980ની ચૂંટણીમાં ઈન્દિરા ગાંધીને જંગી જીત મળી હતી. કોંગ્રેસને લોકસભાની 529 બેઠકોમાંથી 351 બેઠકો મળી છે. ગ્યાની ઝૈલ સિંહને વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ ગૃહમંત્રી બનાવ્યા હતા. પંજાબ વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં પણ કોંગ્રેસે અકાલી દળને હરાવ્યું હતું. દરબારા સિંહને પંજાબના મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં આવ્યા. પંજાબમાં હાર બાદ અકાલી દળ પોતાના જૂના મુદ્દા પર ચાલ્યું. જે મુદ્દો 1973ના અનંતપુર સાહિબ ઠરાવથી જાણીતો છે. જેમાં ચંડીગઢ અને નદીઓના પાણીની વહેંચણી અંગે એકતરફી માંગણી કરવામાં આવી હતી. અકાલીઓ અને દરબારા સિંહ સરકાર વચ્ચે એવી ટક્કર ચાલી રહી હતી કે પંજાબની રાજનીતિ ભાષા અને ધર્મની ચુંગાલમાં ફસાઈ ગઈ. તે વસ્તી ગણતરીનો સમય હતો અને લોકોને તેમના ધર્મ અને ભાષા વિશે પૂછવામાં આવ્યું હતું. આ સમયગાળા દરમિયાન અખબાર પંજાબ કેસરીએ હિન્દીને લઈને એક અભિયાન શરૂ કર્યું, જેના કારણે વાતાવરણ વધુ ખરાબ થઈ ગયું. ભિંડરાનવાલે સહિત હિન્દી અભિયાનથી કટ્ટર શીખો નારાજ હતા.
પંજાબને અલગ દેશ બનાવવાની માંગને વેગ મળ્યો
દરમિયાન, 9 સપ્ટેમ્બર 1981ના રોજ સશસ્ત્ર માણસોએ પંજાબ કેસરીના સંપાદક લાલા જગત નારાયણને ગોળી મારી દીધી હતી. દોષ જરનૈલ સિંહ ભિંડરાનવાલે પર પણ આવ્યો. લાલા જગત નારાયણની હત્યા બાદ 15 સપ્ટેમ્બરના રોજ અમૃતસરના ગુરુદ્વારા ગુરદર્શન પ્રકાશમાંથી ભિંડરાવાલેની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. પરંતુ પુરાવાના અભાવે જામીન મળ્યા હતા. ભિંડરાનવાલે પર રાજનીતિ ચાલી રહી હતી કે પંજાબને અલગ દેશ બનાવવાની માંગએ જોર પકડ્યું. હિંસા અને રક્તપાત વધી રહ્યો હતો. ભિંડરાવાલે પણ છૂટા પડ્યા પછી ખળભળાટ મચી ગયો હતો. દરમિયાન, એશિયાડ ગેમ્સ 1982ના નવેમ્બર અને ડિસેમ્બર મહિનામાં દિલ્હીમાં યોજાવાની હતી. જેના વિરોધમાં જરનૈલ સિંહ ભિંડરાવાલેએ વિરોધની જાહેરાત કરી હતી. હવે સુરક્ષાના નામે દોઢ હજાર લોકોની ધરપકડ કરવામાં આવી.
હવે કટ્ટર શીખોનો ગુસ્સો વધ્યો, જેનો લાભ ભિંડરાવાલેએ લીધો. સંયમીઓનો અવાજ નબળો પડવા લાગ્યો. ભિંડરાનવાલેના વધતા પ્રભાવે અકાલીઓને વિમુખ કરી દીધા. આ દરમિયાન પંજાબના ડીઆઈજી એએસ અટવાલની સુવર્ણ મંદિરના પગથિયાં પર હત્યા કરવામાં આવી હતી. એએસ અટવાલનો મૃતદેહ કલાકો સુધી સુવર્ણ મંદિરના પગથિયાં પર પડ્યો હતો અને કોઈએ તેમના મૃતદેહને મંદિરના પગથિયાં પરથી હટાવવાની હિંમત કરી ન હતી. મુખ્યમંત્રી દરબારા સિંહે એ.એસ. અટવાલના મૃતદેહને હટાવવા માટે જરનૈલ સિંહ ભિંડરાનવાલે સાથે વિનંતી કરવી પડી હતી. આ ઘટના પછી ઈન્દિરા ગાંધીએ સુવર્ણ મંદિરની અંદર પોલીસ મોકલવા માટે જ્ઞાની ઝૈલ સિંહ પાસે સલાહ માંગી. પણ તેણે ના પાડી. આનાથી ભિંડરાનવાલેનો ઉત્સાહ વધ્યો. પંજાબમાં સ્થિતિ વિસ્ફોટક બની રહી હતી. અકાલીઓ પણ મેદાનમાં ઉતર્યા. બે મહિનામાં ત્રીસ હજારની ધરપકડ કરવામાં આવી. અનંતપુર સાહેબનો ઠરાવ પસાર કરવાની માંગણી હતી.
5 ઓક્ટોબર, 1983ના રોજ હિંદુ પ્રવાસીઓની પસંદગીપૂર્વક હત્યા કરવામાં આવી હતી
દરમિયાન, 5 ઓક્ટોબર, 1983ના રોજ, શીખ ઉગ્રવાદીઓએ કપૂરથલાથી જલંધર જતી બસને રોકી હતી. બસમાં સવાર હિંદુ મુસાફરોની પસંદગીપૂર્વક હત્યા કરવામાં આવી હતી. આ ઘટનાના બીજા જ દિવસે ઈન્દિરા ગાંધીએ દરબારા સિંહની સરકારને હટાવી દીધી હતી. પંજાબમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવ્યું હતું. સરકાર હટાવ્યા પછી પણ પરિસ્થિતિમાં કોઈ ફેરફાર થયો નથી. પંજાબમાં હિંસા, હત્યાઓ ચાલુ રહી. પરંતુ ઈન્દિરા ગાંધી ભિંડરાવાલે સામે કોઈ કડક પગલાં લઈ શક્યા ન હતા.
15 ડિસેમ્બર, 1983ના રોજ, ભિંડરાવાલે તેના સશસ્ત્ર સાથીઓ સાથે સુવર્ણ મંદિર પર કબજો કર્યો. ભિંડરાનવાલેએ સુવર્ણ મંદિરના અકાલ તખ્ત પર કબજો કર્યો. અકાલતખ્તનો અર્થ થાય છે એક સિંહાસન જે અનંતકાળ માટે બનાવવામાં આવે છે. અહીંથી શીખ ધર્મ માટેના ફરમાન બહાર પાડવામાં આવે છે. અકાલતખ્ત પર કબજો કરવાનો વિરોધ થયો, પણ ભિંડરાનવાલેએ તેની પરવા કરી નહીં. હિંસા અને મારપીટનો સમયગાળો ચાલુ રહ્યો. ભિંડરાનવાલે ઈચ્છતા હતા કે હિંદુઓ પંજાબ છોડી દે. દિલ્હી સરકાર માટે આ સીધો પડકાર હતો. બીજી તરફ ઈન્દિરા ગાંધીની મુશ્કેલીઓ વધી રહી હતી. તેણે પણ નિર્ણય લેવો પડ્યો.
ઈન્દિરા ગાંધીએ પંજાબને સેનાને સોંપી દીધું
ઈન્દિરા ગાંધીએ આખરે 1 જૂન, 1984ના રોજ પંજાબને સેનાને સોંપી દીધું. કોડ વર્ડનું નામ ‘ઓપરેશન બ્લુ સ્ટાર’ હતું. આ ઓપરેશનનું નેતૃત્વ મેજર જનરલ કુલદીપ સિંહ બ્રારને સોંપવામાં આવ્યું હતું. આર્મીની 9મી ડિવિઝન સુવર્ણ મંદિર તરફ આગળ વધી હતી. 3 જૂને પત્રકારોને અમૃતસરમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા હતા. પાકિસ્તાન સાથેની સરહદ સીલ કરી દેવામાં આવી હતી. મંદિર પરિસરમાં રહેતા લોકોને બહાર આવવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું. આ અપીલ વારંવાર કરવામાં આવી હતી. 5 જૂને સાંજે 7 વાગ્યા સુધી માત્ર 129 લોકો જ બહાર આવ્યા હતા. લોકોએ જણાવ્યું કે ભિંડરાવાલેના લોકો તેમને બહાર આવવાથી રોકી રહ્યા છે.
5 જૂન, 1984ના રોજ સાંજે 7 વાગ્યે સેનાની કાર્યવાહી શરૂ થઈ. આખી રાત બંને તરફથી ગોળીબાર ચાલુ રહ્યો. 6 જૂનના રોજ સવારે 5:20 વાગ્યે નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું કે અકાલતખ્તમાં છુપાયેલા આતંકવાદીઓને હટાવવા માટે ટેન્ક તૈનાત કરવી પડશે. ઓપરેશન દરમિયાન, કિંમતી દસ્તાવેજો અને પુસ્તકોની લાઇબ્રેરીમાં આગ લાગી હતી. ગોળીબારમાં નીકળેલી ઘણી ગોળીઓ હરમંદરસાહેબ તરફ પણ ગઈ. અકાલતખ્તને પણ ભારે નુકસાન થયું હતું.
આતંકવાદીઓ સહિત 492 લોકો માર્યા ગયા
6 જૂને સવારથી સાંજ સુધી ગોળીબાર ચાલુ રહ્યો હતો. મોડી રાત્રે સેનાને જરનૈલ સિંહ ભિંડરાનવાલેનો મૃતદેહ મળી આવ્યો હતો. ઓપરેશન બ્લુ સ્ટાર 7 જૂનની સવારે સમાપ્ત થયું. ઓપરેશન બ્લુ સ્ટારમાં ત્રણ સૈન્ય અધિકારીઓ સહિત કુલ 83 જવાનો શહીદ થયા હતા. આ સિવાય 248 ઘાયલ થયા છે. આતંકવાદીઓ અને અન્ય લોકોના મોતનો આંકડો 492 હતો. આ ઘટના બાદ પંજાબમાં વાતાવરણ તંગ બની ગયું હતું. જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધીને સંરક્ષણ રાજ્ય મંત્રી કે.પી. સિંહદેવ પાસેથી ઓપરેશનની સફળતાની માહિતી મળી તો તેમણે કહ્યું, “હે ભગવાન, શું થયું? આ લોકોએ મને કહ્યું હતું કે આટલા મૃત્યુ નહીં થાય.
ગુજરાતી સમાચાર, બ્રેકીંગ ન્યુઝ ગુજરાતીમાં મેળવો સોંથી પહેલા live gujarati news.com પર, સૌથી વિશ્વસનીય ગુજરાતી સમાચાર વેબસાઇટ પર મેળવો Gujarat Latest News Today, Live Samachar in Gujarati, Gujarati News Live, For more related stories, follow: Latest Gujarati News In gujarati
અમારા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર અમારી સાથે જોડાઓ