પંચાયતી રાજ દિવસ શા માટે ઉજવવામાં આવે છે? ઈતિહાસ અને ઉજવણી સાથે સંબંધિત મહત્વની બાબતો જાણો

પંચાયતી રાજનો અર્થ અને ઈતિહાસ

પંચાયત શબ્દ બે શબ્દો ‘પંચ’ અને ‘આયત’થી બનેલો છે. પંચ એટલે પાંચ અને આયત એટલે એસેમ્બલી. પંચાયત એ પાંચ સભ્યોની એસેમ્બલી કહેવાય છે જે સ્થાનિક સમુદાયોના વિકાસ અને ઉત્થાન માટે કામ કરે છે અને સ્થાનિક સ્તરે ઘણા વિવાદોનું નિરાકરણ કરે છે. લોર્ડ રિપનને પંચાયતી રાજ વ્યવસ્થાના પિતા માનવામાં આવે છે. રિપને 1882માં સ્થાનિક સંસ્થાઓને તેમનું લોકશાહી માળખું આપ્યું. દેશના કોઈપણ ગામની હાલત ખરાબ હોય તો તે ગામને મજબૂત અને વિકસિત બનાવવા માટે ગ્રામ પંચાયત યોગ્ય પગલાં લે છે. બળવંત રાય મહેતા સમિતિના સૂચનોને અનુસરીને, તત્કાલિન વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુએ 2 ઓક્ટોબર 1959ના રોજ રાજસ્થાનના નાગૌર જિલ્લામાં સૌપ્રથમ પંચાયતી રાજ વ્યવસ્થા લાગુ કરી હતી. થોડા દિવસો પછી, આંધ્રપ્રદેશમાં પણ તેની શરૂઆત થઈ.

ત્રિસ્તરીય પંચાયતી રાજ વ્યવસ્થા

વર્ષ 1957 માં, બળવંત રાય મહેતા સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી, જેણે ત્રિ-સ્તરીય પંચાયતી રાજ વ્યવસ્થા વિશે વાત કરી હતી. આ પછી, 1977 માં, અશોક મહેતા સમિતિએ પોતાનો અહેવાલ રજૂ કર્યો, જેમાં તેણે દ્વિ-સ્તરીય શાસન પ્રણાલીનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, પરંતુ તેનો અમલ થઈ શક્યો નહીં. બળવંત રાય મહેતા સમિતિના સૂચનો સૌપ્રથમ 1959માં તત્કાલિન વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નહેરુ દ્વારા લાગુ કરવામાં આવ્યા હતા. 1. ગ્રામ્ય સ્તરે ગ્રામ પંચાયતની વ્યવસ્થા 2. બ્લોક સ્તરે પંચાયત સમિતિની વ્યવસ્થા. અને 3. જિલ્લા કક્ષાએ, જિલ્લા પરિષદનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

પંચાયતી રાજ દિવસ શરૂ થાય છે

પંચાયતી રાજ દિવસ સૌ પ્રથમ 24 એપ્રિલ 2010 ના રોજ ઉજવવામાં આવ્યો હતો. આ દિવસ 1992 માં બંધારણના 73મા સુધારાને અમલમાં મૂકવાની નિશાની છે. આ ઐતિહાસિક સુધારા દ્વારા, પાયાના સ્તરે સત્તાઓનું વિકેન્દ્રીકરણ કરવામાં આવ્યું અને પંચાયતી રાજ નામની સંસ્થાનો પાયો નાખવામાં આવ્યો. પંચાયતી રાજ મંત્રાલય દર વર્ષે 24 એપ્રિલને રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસ તરીકે ઉજવે છે. 73મા સુધારા હેઠળ બંધારણમાં ભાગ-9 ઉમેરવામાં આવ્યો હતો. જે અંતર્ગત પંચાયતી રાજને લગતી જોગવાઈઓ વિશે વાત કરવામાં આવી છે. 2010 થી, આ દિવસ દર વર્ષે 24 એપ્રિલના રોજ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે શ્રેષ્ઠ કામગીરી કરનાર પંચાયતોને પુરસ્કાર આપવાની જોગવાઈ પણ કરવામાં આવી છે.

પંચાયતી રાજ દિવસ થીમ અને પુરસ્કારો

ભારત આ વખતે 12મો પંચાયતી રાજ દિવસ ઉજવી રહ્યું છે. આ વર્ષે કોઈ ચોક્કસ થીમ કે થીમ વગર ઉજવણીનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. દેશના વિવિધ ભાગોમાં ગ્રામ્ય સ્તરના કાર્યક્રમો, સેમિનાર અને અન્ય ઘણા કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવી રહ્યું છે. આ વખતે પીએમ મોદી જમ્મુના સાંબા જિલ્લામાં પંચાયતી રાજ દિવસ નિમિત્તે આયોજિત કાર્યક્રમમાં હાજરી આપી રહ્યા છે. આ વર્ષે મુખ્ય આકર્ષણ પુરસ્કાર સમારોહ હશે જે દેશમાં પંચાયતો દ્વારા કરવામાં આવેલા સારા કામને માન્યતા આપે છે. આ પુરસ્કારો પાંચ કેટેગરીમાં આપવામાં આવશે.

1. દીનદયાલ ઉપાધ્યાય પંચાયત સશક્તિકરણ એવોર્ડ

2.નાનાજી દેશમુખ રાષ્ટ્રીય ગૌરવ ગ્રામ પુરસ્કાર

3. ઈ-પંચાયત પુરસ્કારો

4. ગ્રામ પંચાયત વિકાસ યોજના પુરસ્કાર

5. બાળ મૈત્રીપૂર્ણ પંચાયત પુરસ્કાર

ભારતમાં પંચાયતી રાજની રચના અને સશક્તિકરણની વિભાવના મહાત્મા ગાંધીની ફિલસૂફી પર આધારિત છે. આજે, ડિજિટલ ઈન્ડિયાના યુગમાં, ઘણી યોજનાઓ ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ દ્વારા ચલાવવામાં આવી રહી છે. દેશમાં પંચાયતોના સશક્તિકરણ અને વિકાસ માટે ઘણી યોજનાઓ ચલાવવામાં આવી રહી છે.